ناوه‌ڕۆك
بۆچی ئاوی زه‌ریاكان سوێرن؟
چه‌ند ڕاستییه‌كی دیاریكراو هه‌یه ده‌رباره‌ی زه‌ریاكان كه زۆربه‌مان ده‌یزانین. هه‌ركه‌سێك كه‌وتبێته ناو ئاوی زه‌ریاوه ئه‌وا ده‌زانێت كه تامی سوێره. ئه‌م ڕاستییه بۆ هه‌موو ئاوی زه‌ریایه‌ك ڕاسته له هه‌رشوێنێك بێت. سوێری ئاوی زه‌ریاكان یه‌كێكه له نیشانه‌كان كه پێی جیاده‌كرێته‌وه له ئاوی ڕووبار و كانیاوه‌كان. به‌ڵام ئایا چی واده‌كات له ئاوی زه‌ریاكان كه تامی سوێر بێت؟
بۆ ئه‌وه‌ی تێبگه‌ین كه بۆچی ئاوی زه‌ریاكان سوێره، پێویسته بزانین خوێ چییه و له كوێوه دێت. له ڕووی كیمیاییه‌وه خوێ ئاوێته‌یه‌كه كه له دوو ئایۆنی بارگه دژ به‌یه‌ك پێكهاتووه. كاتێك ئه‌تۆمێك ژماره‌ی پڕۆتۆنه‌كانی له ژماره‌ی ئه‌لیكترۆنه‌كانی زیاتره ئه‌وا پێی ده‌گوترێت ئایۆنی بارگه موجه‌ب. ئه‌و ئه‌تۆمانه‌ی كه ژماره‌ی ئه‌لیكترۆنه‌كانی زیاتره له پڕۆتۆنه‌كانی پێی ده‌گوترێت ئایۆنی باركه سالب یان (ئانایۆن). ئه‌و ئه‌تۆمانه‌ی كه بارگه‌ی دژ به‌یه‌كیان هه‌یه یه‌كتری كێش ده‌كه‌ن بۆ پێكهێنانی ئاوێته‌ی كیمیایی.
پێكهاته كیمیایی خوێی چێشت (كلۆریدی سۆدیۆمه)، سۆدیۆم ئایۆنه موجه‌به‌كه‌یه و كلۆرید ئایۆنه سالبه‌كه‌یه. كلۆریدی سۆدیۆم زوربه‌ی خوێی ناو زه‌ریاكان پێكده‌هێنن، به‌ڵام تاكه كانزا نین كه ده‌بنه هۆكاری سوێر بوونی ئاوی زه‌ریاكان. به‌ڵكو چه‌ند كانزای تر هه‌ن له ناویدا وه‌ك (مه‌نگه‌نیز، كالیسیۆم)، كه زۆربه‌یان سه‌ره‌تا به‌شێوه‌ی به‌ردینن له كه‌نار ده‌ریادا. دكتۆر (مۆرگان ڕاڤین) كه شاره‌زای كیمیای خاك و زینده‌وه‌ری خاك و یاریده‌ده‌ری پڕۆفیسۆری زانستی زه‌وی ناسییه له زانكۆی كالیفۆرنیا، ده‌ڵێت :
زۆربه‌ی سوێری ده‌ریا له به‌رده‌كانه‌وه دێت. دوانه ئۆكسیدی تواوه له‌ناو ئاوی باراندا ده‌بێته هۆی ترش بوونێكی كه‌می ئاوه‌كه، كه ده‌بێته هۆی داخورانی به‌رده‌كانی كه‌نار ده‌ریاكان دواتر ده‌چێته ناو زه‌ریاكانه‌وه. به نزیكه‌ی %85 ئایۆنه‌كانی زه‌ریاكان پێكدێت له سۆدیۆم له‌گه‌ڵ كلۆرید، هه‌روه‌ها مه‌نگه‌نیز و گۆگرد %10 پێكده‌هێنێت.
هه‌موو خوێیه‌كانی ناو زه‌ریاكان له شوێن خۆیدا نامێنێته‌وه. خوێ یه‌كێكه له ڕاگره‌كانی ژیانی ڕۆژانه‌مان، زۆربه‌ی خوێیه‌كانی ناو زه‌ریاكان له‌لایه‌ن گیانداره‌كانه‌وه هه‌ڵده‌مژرێن، به‌ڵام سوپاس بۆ ئه‌و خوێیانه‌ی كه له‌ڕێگه‌ی به‌ردینه‌كانه‌وه دێته ناو زه‌ریاكانه‌وه، ڕێژه‌ی سوێری زه‌ریاكه به جێگری ده‌مێنێته‌وه. سوێری زه‌ریاكان پشت به زیاتر له یه‌ك سه‌رچاوه ده‌به‌ستێت وه‌ك، شله گه‌رمه‌كان، كه له ده‌مه گڕكانییه‌كانی ژێر زه‌ریاكانه‌وه هه‌ڵده‌قوڵێن كه هێنده گه‌رمن ده‌بنه هۆی كارلێكی كیمیایی له نێوان ئاوی زه‌ریاكه و ئه‌و كانزایانه‌ی كه ده‌وری به‌رده‌كانی ناو زه‌ریاكه‌ی داوه، گڕكانی ژێر زه‌ریاكانش یه‌كێكن له هۆكاری سوێری ئاوی زه‌ریاكانن.
هه‌موو به‌شێكی زه‌ریاكان سوێرن، به‌ڵام ڕێژه‌ی سوێرییه‌كه پشت ده‌به‌ستێت به شوێنه‌كه‌ی له جیهاندا. یه‌كێك له‌و هۆكارانه‌ی كه زه‌ریاناسه‌كان به‌كاریده‌هێنن ڕیژه‌ی سوێری زه‌ریاكه‌یه، چونكه به چه‌ند هۆكارێكی كه‌م ده‌گۆڕێت كه له‌سه‌ر ڕووی زه‌ریاكه یان بنی زه‌ریاكه‌دا ڕوو ده‌دات، هه‌روه‌ك ڕایڤن ده‌ڵێت ئاوی ڕووی زه‌ریای ناوەڕاست سوێرتره له ئاوی زه‌ریای هێمن، چونكه به‌هه‌ڵم بوونی ئاو له ناوچه وشكه‌كاندا ده‌بێته هۆی چڕبوونه‌وه سوێری.
سوێری سیفه‌تێكی خۆڕسكی زه‌ریاكان نییه. به‌ڵكو ئه‌نجامی به‌رده‌وامی (هاتن و ڕۆشتنی) ئایۆنه‌كانه. هه‌مان پڕۆسه له جۆره‌كانی تری ئاودا ڕوو ده‌ده‌ن به‌ڵام هێنده زۆر نییه تا ببێته سوێربوونی ئاوه‌كه، بۆیه ئاوی ڕووبار و كانیاوه‌كان به پاك داده‌نرێن. له ئێستادا زه‌ریاكان وه‌ك مه‌یدانی خۆڵ ڕشتنی خوێی جیهان وان، كه به هیچ شێوه‌یه‌ك ناتوانرێت ڕوون (كه‌م) بكرێته‌وه.
